İklim Günlüğü

 Çin Tayvan’a bu fabrika yüzden mi saldıracak?

Öyle bir fabrika ki, eğer kapanırsa veya üretimini durdurursa dünya kısa sürede kilitlenecek. Ne otobüse binebilmek için ulaşım kartı alabileceksiniz, ne de yeni bir pasaport çıkartabileceksiniz. Hatta bankanızdan para bile çekemeyeceksiniz. Tayvan’daki mikroçip üreticisi Taiwan Semiconductor Manifacturing Company (kısaca TSMC) fabrikasından söz ediyorum. Dünyanın dönmesini sağlayan fabrika...

TSMC, dünyadaki ileri teknolojili elektronik çiplerin büyük bölümünü tek başına üretiyor. Hisselerinin çoğunluğu yabancı ortaklarda, ancak çoğunluk hissesi Tayvan Hükümetinin elinde. Piyasadaki en yakın rakibi olan Samsung’a bile büyük fark atmış durumda.

TSMC’nin ürettiği şey, yani çip... Nerede kullanılıyor diye soracak olursanız, söyleyelim; temel olarak elektronik işlemcilerde, yani bilgisayarlarda. Bilgisayarlar nerede kullanılıyor? Neredeyse her yerde ve her şeyde. Mesela otomobiller artık bilgisayar ve çip olmadan üretilemiyor. Yani Ford, Toyota, Volkswagen, Fiat, Renault... Dünya otomotiv sektörünü sürükleyen bu firmaların tamamı TSMC fabrikasının müşterileri. Otomobilleri üreten fabrikalardaki cihazlar da bilgisayarla, yani çiple çalışıyor ve bu cihazları üreten firmalar da TSMC’nin müşterisi.

Başka?.. Cep telefonları! Elinizdeki cep telefonu da aslında bir bilgisayar ve çiple çalışıyor. Ağız alışkanlığıyla telefon demeye devam ediyoruz, ama aslında bu cihazlar, telefon etme özelliğine de sahip olan bilgisayarlar. Apple başta olmak üzere kitlesel nicelikte cep telefonu üreten firmaların neredeyse tamamı, TSMC çip fabrikasının müşterisi. Samsung ise kendi çiplerini üreten bir firma.

Daha da basite doğru inelim... Her gün metroya veya otobüse binmek için kullandığınız toplu ulaşım kartlarında, para çekmek için kullandığınız banka kartlarında ve hatta yeni nesil nüfus cüzdanınızda ve pasaportunuzda bile artık çip var. Teknoloji sayesinde hayatımız kolaylaştı diyoruz ya, teşekkür etmemiz gereken şey mikroçipler ve onu en kapsamlı ve ileri seviyede üreten TSMC fabrikası.

İşte bu yüzden diyorum TSMC için, dünyanın dönmesini sağlayan fabrika diye.

TSMC başta olmak üzere çip üreten firmalar, 2022 yılında hammadde sıkıntısından ötürü üretimlerini kısmak zorunda kalmışlardı. Hatırlayacaksınız, “küresel çip krizi” diye her gün haberlerde yer alan bir süreçti. Sıfır arabaların teslimatları aylarca sarkmıştı, yeni pasaport başvurusu yapanlar pasaportlarına haftalarca sonra ulaşmışlardı.

Bu krizin başlıca nedeni, Çin’in çip üretiminde kullanılan galyum ve germanyum madenlerinin ihracatını kısmasıydı. Hammadde tedarik etmekte sıkıntı yaşayan TSMC de üretimini düşürmek zorunda kalmıştı. TSMC üretimini düşürünce de bu kez otomobil üreticileri ve cep telefonu üreticileri üretimlerinde yavaşlama ve azalma yaşamıştı.

Zira Çin, dünyanın en çok galyum, zirkonyum ve germanyum üreticisi ve ihracatçısı konumunda bulunuyor.

Dünya Bankasının verilerine göre Çin, 2021 yılında 22 tona yakın germanyum oksit ve zirkonyum dioksit ihracatı yaptı. Elde edilen gelirde ikinci sıradaki Japonya’nın ihracat miktarı ise sadece 3 ton.

Yani Çin, çip üretiminin ana hammaddesinin ana tedarikçisi. Piyasayı tek başına domine edecek kadar güçlü. Yaklaşık yedi ay önce Çin Hükümeti, galyum ve germanyum ihracatına ‘ulusal güvenlik’ gerekçeleriyle bazı kısıtlamalar getirdiğini açıklamıştı ve bu da “Yeni bir çip krizi mi geliyor” sorusunu gündeme getirmişti.

Geçtiğimiz hafta New York Times gazetesinde bir makale yayınlandı. Pulitzer ödüllü gazeteci Nicholas Kristof’un kaleme aldığı makalede, TSMC için “dünyanın en önemli fabrikası” deniyor ve şirketin hissedarlarından Warren Buffet’ın TSMC hisselerini tamamen satmasının gerekçesi olarak “Fabrikanın yerini beğenmiyorum” dediğini aktarıyor.

Zira Tayvan’da bulunan TSMC, sürekli olarak bir Çin işgalinin tehdidi altında.

Üretimini farklı coğrafyalara yaymayı amaçlayan şirket, Arizona’da bir fabrika açtıysa da bunun Tayvan’daki fabrika gibi olabilmesi için uzun yılların geçmesi gerekiyor.

TSMC, dünyanın dönmesini sağlayan fabrika! Gerçekten de böyle. İşte bu yüzden Donald Trump, “Çin Tayvan’ı alırsa dünyayı durdurur” diyor.

İşte bu yüzden Çin’in savaş gemileri bu küçük adanın çevresinde ne zaman bir-iki tur atsa, bütün Batı dünyasının yüreği ağzına geliyor.

Dünya yeni bir savaşa mı gidiyor bilmiyorum, ama bir üçüncü dünya savaşı çıkacaksa, bunun nedeni TMSC fabrikası olabilir.